اهداف درس علوم تجربی

نمونه طرح درس علوم تجربی

سیستم دپارتمانی

با توجه به رویکرد شورایی در مدرسه و از طرف دیگر لزوم همکاری و همراهی همه جانبه ی ارکان مدرسه در شکل گیری رویکرد مدرسه به فرآیند یاددهی-یادگیری، تشکیل جلسات تخصصی امری ضروری است. در این جلسات دپارتمانی که به صورت تخصصی در هر درس و با حضور معلمان پایه و فرد متخصص آن درس تشکیل می شود، مفاهیم کتاب درسی مورد بحث و بررسی قرار گرفته و با توجه به شرایط رشدی دانش آموزان و ویژگی های هر درس، شیوه های تدریس، فعالیت دانش آموز و روش ارزشیابی مستمر و پایانی و کاربرگ های مورد نیاز تدوین می گردد.

 

اهداف درس علوم تجربی

وضعیتی است که با درگیر کردن ذهن دانش آموز از طریق ایجاد حساسیت نسبت به محیط اطراف به وسیله ی تحریک حواس پنج گانه و مشاهده ی پدیده ها، ارتباط میان آن ها را درک کند. او طی این فرآیند می تواند با استفاده از طرح مسأله، فرضیه سازی و آزمون فرضیه، نسبت به ساخت جدید ذهنی اقدام نماید.

چنین فرآیندی فرصتی را برای درک پدیده های طبیعی فراهم می کند تا دانش آموز با استفاده ی مسئولانه از طبیعت به مثابه ی بخشی از خلقت الهی و آموختن از آن، برای ایفای نقش سازنده در ارتقای سطح زندگی فردی، خانوادگی، ملیّ و جهانی آماده گردد. این مهم از طریق کاربست روش علمی با تأکید بر تقویت مهارت مشاهده گری، پرسش گری، فرضیه سازی، جمع آوری اطلاعات و مستند سازی و ارائه ی آن ها، طراحی، اجرا و ارزیابی آزمایش و تحلیل و نتیجه گیری و همچنین فن آورانه کردن علم با به کارگیری آن در زندگی روزمره و طراحی و ساخت مدل ها و سازه ها انجام می پذیرد.

•   مشاهده گری: حواس، راه شناخت دنیای اطراف است و مشاهده، به کارگیری حواس پنج گانه اطلاق می شود. مشاهده ابزار انتقال مفهوم از بیرون به ذهن است. این مهارتِ بسیار پایه ای و مهم که با به دنیا آمدن در انسان شکل می گیرد، در پایه ی اول با شناخت حواس و اندام های مربوط به آن شروع می شود. در این پایه دانش آموزان یاد می گیرند که برای دریافت اطلاعات از پیرامون خود چگونه از حواس مرتبط استفاده نمایند. در پایه های بعدی این مهارت تقویت و به صورت مشاهده ی کیفی و کمی گسترش می یابد و دانش آموزان توانایی دریافت جزئیات پدیده های ساکن و پویا را کسب می کنند. دانش آموزان پایه ی اول مشاهدات خود را به صورت گفتاری و نقاشی توصیف می کنند و از پایه ی دوم، ثبت مشاهدات خود را با نوشتن توصیفات خود پی می گیرند.

•   پرسش گری و فرضیه سازی: مشاهده ی خوب منجر به درک و مقایسه با تجربه های قبلی و در نتیجه ایجاد پرسش در ذهن مشاهده گر می شود. هنگامی که پرسش در ذهن ایجاد می شود، هر فرد برای آن پاسخی احتمالی دارد که به آن فرضیه می گوییم. این دو مهارت با ایجاد فرصت مشاهده های چالش برانگیز و برانگیختن دانش آموزان به تفکر و نهراسیدن از اشتباه در ارائه ی پاسخ احتمالی، از پایه ی اول شروع می شود و در پایه های بالاتر گسترش می یابد. با ایجاد پرسش در ذهن و فرضیه سازی، گامی مهم در جهت ساخت دانش توسط خود دانش آموز است.

•   جمع آوری اطلاعات و مستند سازی و ارائه ی آن ها: این مرحله یکی از مراحل ساخت دانش است. دانش آموزان از پایه¬ی سوم یاد می گیرند که چگونه متناسب با پرسش طرح شده، پس از فرضیه سازی؛ اطلاعات جمع آوری کرده و در شکل های گوناگون مانند جدول، گزارش، .. مستند سازی کنند و به روش های گوناگون به کلاس ارائه دهند.

•   طراحی، اجرا و ارزیابی آزمایش: در پایه ی اول، آزمایش بیش تر برای مشاهده و توصیف پدیده ها انجام می شود. از پایه ی دوم، آزمایش برای آزمون فرضیه اجرا می شود و اندازه گیری نیز از این پایه آغاز می گردد. از پایه ی چهارم، دانش آموزان شروع به طراحی آزمایش مبتنی بر پرسشی که طرح نموده اند می کنند و به تدریج توانایی ارزیابی چگونگی طراحی و اجرای آزمایش های خود را پیدا می کنند.

•   تحلیل و نتیجه گیری: ساخت دانش در ذهن دانش آموز فرآیندی است که از مشاهده آغاز می گردد و به تدریج تکامل می یابد. از آن جایی که پیمودن این مسیر به تجربه های قبلی، دریافت حواس، دقت در مشاهده پرسش هایی که در ذهن شکل می گیرد و مسیری که فرد در یافتن جواب خود طی می کند بستگی دارد، تحلیل و نتیجه گیری برای هر دانش آموز امری شخصی است. با این حال با ایجاد فرصت گفت و شنودهای کلاسی و گروهی و ارائه ی یافته های دانش آموزان، آنان در معرض یافته های یکدیگر قرار می گیرند و دانش ساخته شده ی خود را بازسازی می کنند.

•   فن آورانه کردن علم با به کارگیری آن در زندگی روزمره: درس علوم با ایجاد فرصت هایی برای مشاهده ی پیرامون و شناخت پدیده ها، مسئولیت افراد را نسبت به محیط افزایش می دهد و توانایی او را نسبت به تعامل با محیط افزایش می دهد.

•    طراحی و ساخت مدل ها و سازه ها: دانش آموزان از پایه ی دوم به ساخت مدل و سازه می پردازند. با این فعالیت، مشاهده گری، خلاقیت و توانایی حل مسئله ی آنان پرورش می یابد و مهارت های دستی آنان نیز تقویت می گردد.

 

نمونه طرح درس علوم تجربی

طرح درس طبقه بندی مهره داران

پایه: سوم

درس: علوم تجربی

عنوان درس: هر کدام جای خود

مفهوم: طبقه بندی جانوران مهره دار و ویژگی آن ها

فعالیت ورودی: دانش آموزان پیرامون ویژگی ها و نیازهای موجود زنده و جانوران که در پایه ی دوم (درس درون آشیانه) یاد گرفته بودند، به گفت و شنود پرداختند.

فعالیت اصلی: تعدادی تصویر در قالب کاربرگ در اختیار دانش آموزان قرار گرفت. دانش آموزان پس چیدن آن ها، سعی نمودند در گروه های دو نفره، براساس ویژگی که خود تشخیص می دهند، جانوران را دسته بندی کنند. سپس دسته بندی خود و قانون آن را برای گروه های دیگر ارائه دادند. در این فعالیت، دانش آموزان از دانش خود پیرامون ویژگی جانوران، برای دسته بندی استفاده کردند و با ارائه به همسالان خود، دانش خود را به اشتراک گذاشتند.

در ادامه، معلم دسته بندی (طبقه بندی) دانشمندان را به عنوان دسته بندی دیگری معرفی کرد و پیرامون ویژگی های هر طبقه در چندین جلسه به گفت و شنود پرداختند و نمونه های واقعی گوناگون مانند مراحل رشد قورباغه در الکل و فیلم های مرتبط با آن را مشاهده نمودند. در طول این فعالیت دانش آموزان در مورد جانور مورد علاقه ی خود اطلاعات و نمونه (مانند انواع پَر) جمع آوری کردند و با دیگران به اشتراک گذاشتند.

جهت یادگیری ویژگی مشترک این گروه از جانوران (مهره داران)، دانش آموزان یک ماهی قزل آلا را مشاهده نمودند و پس از مشاهده ی اندام بیرونی ماهی، ماهی تشریح شد و دانش آموزان با مشاهده ی مستقیم ستون فقرات و اعضای داخلی بدن ماهی، با مفهوم ستون مهره آشنا شدند.

کاربرگ ها

کاربرگ 1: در این کاربرگ، دانش اموزان تصاویر را برش می دهند و براساس ویژگی که خود تشخیص می دهند، آن ها را دسته بندی می کنند.

کاربرگ 2: در این کاربرگ، دانش آموزان اعضای بدن ماهی را بر روی تصویر نام گذاری می کنند و همچنین با مرتب کردن تصاویر، چرخه ی زندگی یک نوع ماهی را کامل کرده و برای آن یک بازی طراحی می کنند.

کاربرگ 3: در این کاربرگ، دانش آموزان با شکل های مختلف اعضای بدن ماهی آشنا شده و پس از انتخاب ویژگی ها، یک ماهی طراحی می کنند.

کاربرگ 4: در این کاربرگ، دانش آموزان در مورد تغذیه ی گروه ماهی ها تحقیق می کنند و نمودار ون شباهت و تفاوت ماهی ها و دوزیستان را تکمیل می کنند.

کاربرگ 5: این کاربرگ همانند کاربرگ شماره 1 است با این تفاوت که در این کاربرگ از دانش آموزان خواسته شده است که دسته بندی را براساس طبق بندی دانشمندان انجام دهند.